Bebeklerin yürümeyi öğrenirken defalarca düştüklerini hepimiz biliriz. Ancak bu düşüler, gerçekten bir öğrenme sürecinin parçası mı? Bebekler, hatalarından ders çıkararak mı hareket etmeyi öğrenir, yoksa düşüp kalkmaya devam ederek mi? Bu sorular, yıllar boyunca bilim insanlarının ilgisini çekmiştir.

Bu yazıda, bebeklerin derinlik ve risk algısı ve hareket kabiliyetlerini geliştirmesi üzerine yapılan önemli bilimsel araştırmaları inceleyeceğiz.

1. Bebekler Doğduğunda Derinlik Algısına Sahip mi?

Gibson & Walk (1960) tarafından yapılan Görsel Uçurum Deneyi (Visual Cliff Experiment), bebeklerin ve hayvanların doğuştan derinlik algısına sahip olup olmadığını test etmek için yapılan klasik bir deneydir. Bu deney, gelişim psikolojisinin temel taşlarından biri olarak kabul edilir ve bebeklerin derinliği algılayıp algılamadığı, yükseklikten korkup korkmadığı ve bu yeteneklerin doğuştan mı yoksa deneyimle mi geliştiği sorularına yanıt arar.

Araştırmacılar, derinlik algısını test etmek için özel bir masa düzeneği tasarladı. Bu düzeneğe “Görsel Uçurum” adı verildi.

            •Masanın bir yarısı: Sert ve yüzeyi tamamen desenli bir tabla içeriyordu (güvenli taraf).

            •Masanın diğer yarısı: Cam bir yüzeyle kaplandı ve altına derinlik hissi yaratmak için aynı desen birkaç metre aşağıya yerleştirildi (derin taraf). Bu, boşluğa düşüyormuş gibi bir illüzyon yaratıyordu.

            •Bebekler masa üzerine yerleştirildi ve anneleri, onları cam yüzeyin üzerinden geçmeye teşvik etti.

 Önemli Not: Cam yüzey aslında tamamen güvenliydi, ancak bebekler ve hayvanlar bunu anlayamıyor ve derinlik farkı varmış gibi algılıyorlardı.

Eğer bebekler doğduklarından itibaren derinliği algılayabiliyor ve tehlikeyi fark edebiliyorsa, bu, derinlik algısının doğuştan gelen (innate) bir yetenek olduğunu gösterecekti.

Öte yandan, eğer bebekler derinlik farkını algılayamıyor ve düşme tehlikesinin farkında olmadan cam yüzeye ilerliyorsa, bu, derinlik algısının ancak deneyimle geliştirilen bir beceri olduğunu gösterecekti.

• 6-14 aylık bebekler, anneleri tarafından derin tarafı geçmeye teşvik edildi.
• Bebeklerin %92’si derin tarafa geçmeyi reddetti
• Bazı bebekler şeffaf camın üzerine birkaç adım attı, ancak sonra durdu ve geri döndü.
• Bu derinlik algısının doğuştan geldiğini gösteriyordu.

Bu çalışma, bebeklerin doğduklarından itibaren derinlik farkını algılayabildiğini ortaya koydu.

2. Bebeklerde Yükseklik ve Risk Algısı Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Görsel Uçurum Deneyi (Gibson & Walk, 1960) bebeklerin doğuştan derinlik algısına sahip olduğunu göstermişti. Ancak Campos ve ekibi (1978, 1992), bebeklerin yükseklik korkusunu doğuştan mı yoksa hareket deneyimi kazandıktan sonra mı geliştirdiğini araştırdı.

            •Bebekler, görsel uçurum düzeni üzerine yerleştirildi (bir taraf sağlam zemin, diğer taraf cam yüzey).

            •Bebeklerin kalp atış hızları ölçüldü (kalp atışındaki değişiklikler, stresin bir göstergesidir).

            •Derin tarafa yaklaştıklarında ilerlemeye devam mı ettiler, yoksa durup geri mi çekildiler bu gözlemlendi.

Bebeklerin yaşıyla değil, hareket deneyimiyle bu risk algısının geliştiğini gösterdi.

• 2-4 aylık bebeklerin kalp atışları değişmedi → Derinliği fark edebiliyorlardı ama strese girmiyorlardı.
• 5-8 aylık yeni emekleyen bebeklerde hafif bir stres gözlendi.
• 9-12 aylık deneyimli emekleyen bebeklerde kalp atışları hızlandı ve derin tarafa gitmeyi reddettiler.

Yani, bebekler doğduklarında derinlik algısına sahip olsalar da, bu derinliği risk olarak algılamayı deneyimle öğrenirler. Bebekler hareket etmeye başladıkça düşme riskini deneyimlemeye başlar ve buna bağlı olarak yükseklikten kaçınma davranışı göstermeye başlarlar.

Kaynakça

Campos, J. J., Bertenthal, B. I., & Kermoian, R. (1992). Early experience and emotional development: The emergence of wariness of heights. Psychological Science, 3(1), 61-64. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.1992.tb00259.x

Campos, J. J., Hiatt, S., Ramsay, D., Henderson, C., & Svejda, M. (1978). The emergence of fear on the visual cliff. Proceedings of the 5th Biennial Meeting of the International Society for the Study of Behavioral Development.

Gibson, E. J., & Walk, R. D. (1960). The “visual cliff.” Scientific American, 202(4), 64-71. https://doi.org/10.1038/scientificamerican0460-64